“Poucas cousas hai máis salvaxes no mundo que un grupo de pandereteiras”.
Nas últimas semanas Baiuca amosou cos temas “Luar”, “Veleno” e “Meigallo” parte da esencia de “Embruxo”, o seu novo disco, que acaba de ser publicado.
Creo que non é necesario repetir as marabillas que acadou Baiuca nos últimos anos. Non podo mentir e dicir que, como galega, estou emocionada de que un artista inflúa, investigue e promocione a nosa cultura, historia e vida, e que con iso triunfe fora e dentro de Galicia.
Hai unha gran sabedoría en saber quen somos, en coñecer o valor dunha mesma. Tamén é innegable que Baiuca é un proxecto que xoga con elementos para os que nos sentimos predispostas emocionalmente. Persoalmente, considero que “Solpor” e “Misturas” funcionan como desencadeantes de sentimentos identitarios moi fortes. Son unha mestura intensa pero agradable entre nostalxia e reinvención.
“Embruxo” é unha oda ao carácter pagán e místico de Galicia. É un guiño, non na creencia da maxia, senón que funciona como un apoio a certo carácter contrario á corrente alternativa ao establecido. Realmente, poucas cousas son máis punk ou underground que a tradición do meigallo que se estableceu en Galicia. Podemos seguir pretendendo que estes rituais están ligados a unha parte da sociedade que xa está en declive, pero o certo é que tamén definen o carácter das novas xeracións: a fascinación pola escuridade, a retranca, a festa e a normalización do realismo máxico en diversos contextos.
Na entrevista que lerás a continuación, Alex Guillán (Baiuca) comenta como Xosé Lois Romero sinalou como o demo, en Galicia, non é tan malo. Hai moito humor arredor da figura do demo. Isto pode derivar de que a cultura pagá en Galicia non ve ao demo como unha personificación do mal, senón como un signo de ir en contra da norma. A norma non sempre é o máis moral e, nese sentido, todas temos, e debemos ter, o demo dentro.
“Embruxo” é un exercicio que redefine o alcance da música tradicional e a música de club, e que tamén redefine os códigos da cultura galega antiga. O disco articúlase en gran parte coa colaboración de Lilaina, un grupo de pandeiretas pertencentes á Asociación Cultural OˈCastro, que acompañaron previamente a Alex Guillán, cunha voz que oscila perfectamente entre o salvaxismo e a dozura máis conmovedora.
Neste álbum as voces das colaboracións cobran unha presenza moito máis notable, vanse expandindo co paso do tempo para dar maior importancia tanto á narrativa das letras como á presenza da propia Lilaina. Nese sentido, está máis preto do pop e abandona un pouco o house. Ao mesmo tempo, como por exemplo na canción “Meigallo”, utilízanse bases que lembran ao reggaeton e que empuxan unha danza lenta e hipnótica semellante ás melodías do house tropical de productores coma El Búho ou Nicola Cruz.
Outra xoia entre as colaboracións deste disco é o fascinante Rodrigo Cuevas; cunha fermosa canción sobre malas linguas e acusacións de bruxería. Con varios aturuxos (berro forte, agudo e prolongado típico da tradición galega) cara ao final da canción, como debe ser.
A melodía de corda lembra aos sons medievais. Esta ligazón coa época medieval repítese ao longo do disco; como sucede na canción “Embruxo” ou na estupenda colaboración co gaiteiro Christian Silva. Esta canción, co nome de “Cortegada”, é completamente instrumental ̶ agás, de novo, pola presenza dos aturuxos ̶ a feliz melodía con reminiscencias medievais está ligada ao patrimonio celta de Galicia, ademais de servir para crear unha incrible fusión cunha percusión que, aínda que tradicional, funciona case como unha base house-funk.
No medio do disco está “Romaría”, que parte da gravación de sons ambientais dunha romaría, acompañados de ritmos de percusión cuxo son aumenta a medida que se escoitan berros apagados que son parte do evento.
Baiuca volve experimentar con varios audios en “Lobeira”, onde se escoitan as voces de homes e mulleres cantando, rindo e recordando. Estes audios son parte das gravacións antigas de recolleitas, fundidos cunha fermosa melodía de frauta e percusión tradicional.
Na entrevista, Alex sinala a fascinación salvaxe e a forza que se atopan nos grupos de pandereteiras e, concretamente, en Lilaina. Un exemplo sublime disto é a canción “Conxuro”. Ademais da tremenda presenza de Lilaina, e sendo unha canción igualmente escura, potente e dinámica e bailable; rompe coa intervención da fermosa melodía de frauta que literalmente emociona a o bordo Das bágoas. A canción fala dunha festa no inferno feita polos condenados. Teño que dicir que ̶ e supoño que é moi subxectivo ̶ se o peso da actitude coa que se envía unha mensaxe ten case tanto como a mensaxe en si, persoalmente para min este tema funciona como un signo de matices feministas e é un dos meus favoritos no disco.
A continuación falamos con Alex Guillán ̶ e tamén contamos coa intervención de Adrián Canoura ̶ sobre non só “Embruxo”, senón tamén sobre Baiuca como concepto, a relación entre a dor e a creatividade; a inmensa influencia que o teu círculo social ten na túa personalidade artística, a politización da obra e moito máis:
1. Anteriormente mencionabas que a túa relación coa música tradicional galega remóntase moito, xa que é un campo de interese para a túa familia e que, de feito, nun principio non che interesaba. Vendo a sucesión de acontecementos, ata que punto considera que estamos predeterminados para promover as accións e a cultura coas que medramos?
No meu caso houbo unha parte moi sentimental, emotiva de conexión ca terra, nun mometo de madurez por así decilo. Cando cumplín 25 sentín que a música que estaba facendo ata entón ̶ ata os 18 ̶ non me identificaba no contexto dun mundo globalizado. Sentín que tiña que indagar no meu pasado e no pasado galego para chegar a atopar algo que me identificara e que me fixese en parte diferente noutros lugares, ó tempo que me conectara tamén ca xenta da miña terra.
2. Ahí xa estabas en Madrid?
Sí, bueno pero foi como nun momento no que eu xa estaba pensando que me iba a ir a Madrid e comecei a recopilar samples para levalos a Madrid. Foron como uns meses de preparación. Íbame alí con certa idea xa en mente pero nada definido. Unha vez alí púxenme en contacto con xente doutras culturas, pero doutras culturas dentro de España, como por exemplo a Andaluza. Ou sexa, hai moitas cousas que nos unen pero tamén moitas que nos fan diferentes, creo que é o bonito tamén.
3. Creo que en “Solpor” evidénciase todo o traballo de investigación de campo que hai detrás. Agora, cando fas novos proxectos volves a explorar nesa biblioteca de recursos xa acumulada ou tes que buscar cousas novas?
Todo o que vou facendo e encontrando o teño como de colchón, por así decilo, para ter onde tirarse se nalgún momento quédome sen ideas ou se quero recurrir a algo que sei que teño ahí, pero sí que en cada momento gústame dar un paso adiante. Igual que en “Misturas” traballei cas pistas de Aliboria, nese momento sí que volví a cousas que tiña recopiladas de “Solpor”. Neste disco (Embruxo) esa idea cambia; o que quería era meterme no estudio. Non é que fai tres anos acumulase un material que me fose a servir para agora, senón que cada proxecto ou cada disco sírveme para cada vez ter máis material e tamén ter a onde recurrir.
4.Consideras que Baiuca como entidade parte dun concepto que exténdese a través de todos estos proxectos? Ou cada un deles, cada EP ou disco, ten un concepto e identidade distinta para ti?
Hai un proxecto xeral que é a mestura de tradición e folclore con música electrónica ou máis de vangarda. É a unión de dous mundos cos que eu medrei. De feito, cando quero facer algo novo a miña idea é sempre facer o que me apeteza pero mantendo esa identidade. Xa sexa un elemento, dous ou tres pero que referencien á música tradicional.
5. É posíbel que un día cambies radicalmente de estilo?
De momento teño esa predisposición para manter un punto identitario en todo o que fago. De momento. Non sei qué pasará dentro dun tempo. Por exemplo estou aprendendo moito sobre isto por Xosé Lois Romero. Él dicíame que houbo un momento que decidiu que calquer set de percusión que fose a tocar tiña que ser feito con instrumentos tradicionais. Se iba a montar unha batería en lugar de ser un batería “normal” tiña que ser con instrumentos tradicionais. É un límite que te pos e o final che guía un pouco. Permite que sigas mantendo un camiño. Se nalgún momento iso convértese nunha atadura para min, pois racharei con iso e farei o que me de a gana, pero agora mesmo sí que me axuda a situarme. Non tanto no plano de lanzamentos meus pero por exemplo se fago unha remistura é algo que teño en mente. Se fago remistura dun artista latino americano ou de calquer parte do mundo, mólame que algún elemento se manteña, sexa tradicional. Acabo de facer un de La Torre, que é un artista ecuatoriano, e metín unha tixola. Pois eso, sobre todo o nos remixes é onde máis o vexo.
6. Pode que sintas algún tipo de responsabilidade cara a cultura galega? Hai moitos referentes culturais galegos pero promociónanse moi pouco e chegan a pouca xente. Eu sinto que saber que alguén nacido en Catoira chegue a estas esferas e ademáis reincidindo na nosa propia cultura, ten un impacto moi grande para a mayoría de nós. Neste sentido, sentes unha responsabilidade?
De momento non, porque me sinto libre. Fago o que me gusta sen pensar na xente e á xente gústalle. Hai unha conexión máxica por así decilo. Non teño a presión de ter que gustarlle a ninguén ou ter que facer algo determinado. E iso está xenial, poder facer o que queres e que a xente se identifique. Sí que sinto unha responsabilidade co idioma, por exemplo, que é algo que nunca me pasara. Porque sí que comezo a sentir que cousas que eu fago, a ver, a pequeña escala, si que poden servir de referente a alguén.
Creo que estamos nun momento no que o idioma galego está nunha situación delicada, non sei se catastrófica… igual non, comparado con outras linguas. Pero si creo que fai falta que haxa refrentes que axuden a que se fale en galego máis pero sen ter que presionar a ninguén; que simplemente sexa algo que ti ves e queiras reproducir. Non é un roio de obrigar a ninguén a facer nada, é unha cousa que me digo a min mesmo. Creo que podo aportar algo nese campo.
7. Es consciente de que hai unha proxección moi politizada sobre o teu traballo? Por exemplo ̶ e por favor, non te ofendas porque non considero que sexa algo malo ̶ cando fixeches o concerto en Santiago na Praza da Quintana, as proxección de Adrián Canoura repetían algunhas imaxes moi simbólicas que están moi presentes no imaxinario galeguista, ou en xeral na mente de tódolos galegos e galegas. Houbo un momento no que a fotografía de Castelao aparecía repetidas veces seguindo o ritmo da música. Era case como mántrico e, obviamente, a imaxe de Castelao é un icono en Galicia. Está vinculada a respostas emocionais moi fortes. Cando rematou o concerto alguén dixo: “foi como un concerto nacionalista galego”.
Isto é algo do que tes consciencia ou non cho parece?
A ver, pódelles preguntar a el, que o tes ahí.
(Adrián Canoura estaba sentado noutra mesa co seu portátil)
Adrián Canoura:
Ese material en concreto foi cedido polo CGAI para outro concerto previo, o do festival Curtocircuito. Cedéronnos esas imaxes que as tiñan dixitalizadas recentemente e bueno, propuxéronnos traballar con ese material para facer un concerto ligado á idea de arquivo. Despois diso pois quedámonos cas imaxes pero non por un alegato político.
Alex Guillán:
En realidade, se che digo a verdade nunca tiven unha conversación con Adrián sobre isto.
Adrián Canoura:
Non, nin nunca tivemos a sensación de querer facer un alegato de ningún tipo.
Alex Guillán:
Non, porque creo que en realidade o noso alegato xurde naturalmente. Ou sexa, non hai un nacionalismo explícito. Pero igual, se serve para ˈfacer paísˈ, pois sí que me parece ben. Sin ser nada imposto.
Teresa Ferreiro:
A ver pero (dirixíndose a Adrián) e que sinto que estas esquivando un pouco a pregunta (risas)
Adrián Canoura:
Non, non para nada.
Alex Guillán:
Adrián é un pouco así (risas)
Teresa Ferreiro:
Eu estou segura de que sodes conscientes de que, por exemplo, o momento das proxección do retrato de castelao, funciona case como un botón que desencadena todos estos sentementos profundamente enraizados. É un símbolo moi emocional.
Adrián Canoura:
A ver, sí, evidentemente. Ese material era concedido só para ese concerto e bueno, quedámonos cas imaxes para seguir empregándoas. De feito, eu traballo moito ca idea de arquivo. Pero aquí sí que ben outro transfondo político do que me enterei despois. A pesar de que son públicas, existe certa problemática para poder usalas, pero esas imaxes terminaron na CGAI ca idea de que se dixitalizasen e que a xente tivera acceso a elas e podera empregalas. Co cal, saber isto aínda promoveu mais a miña idea de que é un dereito poder utilizalas.
Eu contactei co CGAI para dicirlles que estábamos a traballar con elas, de tódolos xeitos.
8. Que opinas do termo “folktrórica”?
Pois simplemente que creo que reflexa… non sei se tanto este disco, porque non sei se “Embruxo” responde tanto a este termo en canto a xénero que mestura a electrónica e a música tradicional porque é un disco no que me vou máis cara o orgánico que cara a música electrónica. Creo que a oportunidade de poder meterme no estudo a gravar percusións con Xosé Lois fixo que sentira que esos instrumentos tiñan que ser máis protagonistas. Entón hai algún tema como “Luar”, que é mais electrónico pero en xeral creo que é un disco que ten unha vertinte máis orgánica que electrónica. Pero co termo si que me identifico perfectamente en xeral.
O martes que ven, segunda parte da entrevista.
Teresa Ferreiro traballa en dirección e xestión cultural e xestión de medios. É escritora e editora en Ruido de Fondo. Doutora en Belas Artes e Estudios de Xénero (Universidade de Vigo) e é artista de cómic, ilustradora e DJ.
Teresa Ferreiro traballa en dirección e xestión cultural e xestión de medios. É escritora e editora en Ruido de Fondo. Doutora en Belas Artes e Estudios de Xénero (Universidade de Vigo) e é artista de cómic, ilustradora e DJ.
2 thoughts on “O embruxo de Baiuca. Primeira parte.”
Comments are closed.